Η έκδοση, για πρώτη φορά στα ελληνικά, του βιβλίου των Peter McLaren και Ramin Farahmandpur αποτελεί από μόνο του εκδοτικό γεγονός. Διατυπώνει από την αρχή θεμελιώδη ερωτήματα για την παιδεία και την πολιτική συμβάλλοντας στη διαμόρφωση εναλλακτικών προτάσεων από την πλευρά του κινήματος των εκπαιδευτικών, αμφισβητεί τον πυρήνα της καπιταλιστικής εκπαίδευσης αποδεικνύοντας ότι μια άλλη εκπαίδευση και μια άλλη κοινωνία είναι εφικτές. Αρθρώνει έναν προγραµµατικό λόγο όπου η φωνή των φτωχών κοινωνικών στρωμάτων, των γυναικών, των ατόμων µε ειδικές ανάγκες, των μεταναστών και γενικότερα των κοινωνικών μειονοτήτων έχει ισχυρή θέση στον εκπαιδευτικό σχεδιασμό.
Το βιβλίο αυτό του McLaren, σε συνεργασία με τον Ramin Farahmandpur (Καθηγητή στο Τμήμα Εκπαίδευσης, Πολιτικής και Διοικητικών Σπουδών στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Portland) εκδόθηκε για πρώτη φορά το 2005 από τον εκδοτικό οίκο Rowman and Littlefield με τον τίτλο Teaching Against Global Capitalism and the New Imperialism. Σε συνεννόηση με τον συγγραφέα αποφασίστηκε ο ελληνικός τίτλος να είναι Η παιδαγωγική της Αντίστασης, ακριβώς για να σηματοδοτεί τους αγώνες των Ελλήνων εκπαιδευτικών ενάντια στην προσπάθεια των κυρίαρχων τάξεων για επιβολή των προγραμμάτων λιτότητας και της γενικότερης πολιτικής της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης της εκπαίδευσης.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί ξεχωριστή συμβολή στο ρεύμα που ο McLaren ονόμασε Επαναστατική Κριτική Παιδαγωγική, ως απάντηση στη συνεχή, και τις περισσότερες φορές επιτυχή, προσπάθεια χειραγώγησης της Κριτικής Παιδαγωγικής.
H δουλειά του Peter McLaren έχει οδηγήσει σε ριζική μεταμόρφωση τον τομέα της παιδαγωγικής θεωρίας κερδίζοντας την παγκόσμια αναγνώριση. Τέσσερα από τα βιβλία του (έχει γράψει 45 βιβλία και δεκάδες άρθρα σε περιοδικά) έχουν βραβευτεί από την Αμερικανική Ένωση Κριτικών Παιδαγωγικών Σπουδών. Το έργο του Η Ζωή στα Σχολεία χαρακτηρίστηκε από τη διεθνή επιτροπή ειδικών που συγκροτήθηκε από τη Σχολή Κοινωνικών και Οικονομικών Επιστημών της Μόσχας ένα από τα 12 πιο σημαντικά παγκοσμίως στο πεδίο της παιδαγωγικής θεωρίας. Επιπλέον, στο Μεξικό και στην Αργεντινή, καθώς και στην πατρίδα του, τον Καναδά, έχουν δημιουργηθεί Ινστιτούτα Peter McLaren, προκειμένου να προωθήσουν την κατανόηση του έργου του μεταξύ των παιδαγωγών και των ακτιβιστών της εκπαίδευσης.
Ταυτόχρονα, βέβαια, τα τελευταία χρόνια, ο Peter McLaren έχει γίνει στόχος μιας εκστρατείας συντηρητικών κύκλων στις ΗΠΑ με την κατηγορία ότι η διδασκαλία του υπονομεύει τις αξίες του αμερικανικού πολιτισμού. Ο συντηρητικός Σύλλογος Αποφοίτων του University of California at Los Angeles (UCLA), όπου εργάζεται τα τελευταία χρόνια, τον έχει κατονομάσει ως τον «πιο επικίνδυνο καθηγητή στο UCLΑ», με επιχείρημα την προσωπική ιστοσελίδα του, τη συμμετοχή του στην Επιτροπή Παιδείας της Βενεζουέλας του Ούγκο Τσάβες, τα τακτικά ταξίδια του στην Κούβα και φυσικά τα κείμενά του.
Η σημασία της θεωρητικής συνεισφοράς του Peter McLaren έγκειται στη νέα προοπτική που έδωσε στην Κριτική Παιδαγωγική, η οποία θεμελιώθηκε με το έργο του Paulo Freire Η Αγωγή του Καταπιεσμένου, το οποίο έχει κάνει αλλεπάλληλες εκδόσεις και στην Ελλάδα.
Στο έργο αυτό, ο Freire υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει ουδέτερη εκπαιδευτική διαδικασία. Η εκπαίδευση είτε λειτουργεί ως εργαλείο για να διευκολύνει την ενσωμάτωση στη λογική του υπάρχοντος συστήματος ή συνιστά «πρακτική ελευθερίας»-πεδίο άσκησης της ελευθερίας, επιτρέποντας στους μαθητές να ασχοληθούν κριτικά και δημιουργικά με την πραγματικότητα και να ανακαλύψουν πώς να συμμετέχουν στην αλλαγή του κόσμου τους. Η πρόταση του Freire επιδιώκει να μετασχηματίσει τους μαθητές από αντικείμενα των εκπαιδευτικών διαδικασιών σε άτομα υπεύθυνα για την αυτονόμηση και τη χειραφέτησή τους.
Σύμφωνα με την Κριτική Παιδαγωγική, η μάθηση είναι μια κοινωνικά και πολιτιστικά προσδιορισμένη δραστηριότητα. Διαμορφώνεται και καθορίζεται από κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτιστικούς, πολιτικούς και ιστορικούς παράγοντες, οι οποίοι εκφράζονται μέσω των κοινωνικών πρακτικών και των θεσμικών κανόνων που χρησιμοποιούνται από τις κυρίαρχες ομάδες. Μέσω της μάθησης τα άτομα εγκαθιστούν στο υποσυνείδητό τους ιδέες και κοσμοθεωρίες που δεν είναι τις περισσότερες φορές δικές τους δημιουργίες και υιοθετούν παραδοχές που τις θεωρούν αμετάβλητες και φυσικές, σαν τα πράγματα να πρέπει να συμβούν ακριβώς με τον τρόπο που συμβαίνουν, χωρίς περιθώριο αμφισβήτησης. Στην κλασική εκδοχή της η Κριτική Παιδαγωγική αποτελεί μια θεωρητική πρακτική με στόχο οι εκπαιδευόμενοι να αποκτήσουν κοινωνική συνείδηση και να κατανοήσουν το νόημα, τις αιτίες, το κοινωνικό πλαίσιο, την ιδεολογία και τις επιπτώσεις κάθε πράξης, γεγονότος και διαδικασίας.
Το έργο του Freire βρήκε παγκόσμια απήχηση και μέχρι τη δεκαετία του ’80 αναπτύχθηκαν διάφορες σχολές Κριτικής Παιδαγωγικής. Στη Βόρεια Αμερική, από τη δεκαετία του ’90 μέχρι σήμερα, μια σειρά ερευνητές συνέδεσαν τις αντιλήψεις του Freire με εκείνες της Κριτικής Θεωρίας της Σχολής της Φραγκφούρτης και άλλες νεομαρξιστικές προσεγγίσεις.
Στην Κριτική Παιδαγωγική, τα τελευταία χρόνια, οι κλασικές μαρξιστικές θεωρίες για τη σχέση αναπαραγωγής κεφαλαίου και εκπαίδευσης έχουν αντικατασταθεί κατά ένα μεγάλο μέρος από μεταστρουκτουραλιστικές εκδοχές του μαρξισμού, που συνεξετάζουν φύλο, φυλή, τάξη, καθώς και άλλες πλευρές της ταυτότητας του υποκειμένου. Οι μεταστρουκτουραλιστικές θεωρήσεις επιδιώκουν να αποφύγουν την εστίαση στην κοινωνική τάξη και τονίζουν τη σημασία της ανάπτυξης θεωριών διαμεσολάβησης και της ενσωμάτωσης των διαστάσεων φύλου, φυλής και σεξουαλικότητας, σε μια διευρυμένη έννοια πολυπολιτισμικής εκπαίδευσης και κοινωνικής δικαιοσύνης.
Την τελευταία δεκαετία, ο Peter McLaren κινήθηκε από την Κριτική Παιδαγωγική σε αυτό που ο ίδιος ονομάζει Επαναστατική Κριτική Παιδαγωγική. Το πέρασμα από την Κριτική Παιδαγωγική στην Επαναστατική Κριτική Παιδαγωγική δεν πρέπει να ερμηνευθεί απλώς ως αλλαγή ονόματος μιας θεωρίας. Είναι μια αλλαγή ουσίας, η απάντηση στη συνεχή και, τις περισσότερες φορές, επιτυχή διαδικασία χειραγώγησης της Κριτικής Παιδαγωγικής. Ο McLaren υποστηρίζει ότι το σύστημα έχει αναπτύξει έναν τρόπο να ενσωματώνει ό,τι δεν μπορεί να πολεμήσει και να το μετασχηματίζει στην πιο αποδυναμωμένη εκδοχή του. Με βάση αυτή την παραδοχή, ο McLaren ισχυρίζεται ότι η Κριτική Παιδαγωγική έχει καταστεί μια καρικατούρα της αρχικής ιδέας και της προσπάθειας για μια δικαιότερη κοινωνία. Η ίδια διαδικασία αποδυνάμωσης έχει συμβεί και με τις ιδέες του Paulo Freire, που έχουν αποκτήσει ηπιότερη μορφή και έχουν περιορισθεί στις μαθητοκεντρικές προσεγγίσεις μάθησης αποφεύγοντας την κοινωνική κριτική.
Ο McLaren, ασκώντας έντονη κριτική στη μεταμοντέρνα κατάσταση, που έχει σαρώσει σαν τυφώνας τα αμερικανικά πανεπιστήμια, υποστηρίζει ότι οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να υποστηρίξουν τις συλλογικές προσπάθειες για την κοινωνική αλλαγή. Υιοθετώντας ένα μαρξιστικό πλαίσιο, η Επαναστατική Κριτική Παιδαγωγική φιλοδοξεί να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς να κατανοήσουν τις μορφές καταπίεσης που σχετίζονται με τη διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης.
Το έργο του Peter McLaren συνιστά αλλαγή παραδείγματος στο χώρο της Κριτικής Παιδαγωγικής. Η Επαναστατική Κριτική Παιδαγωγική λαμβάνει υπόψη της την ταξική διαστρωμάτωση της κοινωνίας και μετατοπίζει τη θεματολογία της σε ένα πλαίσιο που επικαθορίζεται από την κοινωνική σύγκρουση, διατυπώνοντας από την αρχή θεμελιώδη ερωτήματα για την παιδεία και την πολιτική: Ποιος επωφελείται από το εκπαιδευτικό σύστημα στην παρούσα μορφή του; Ποιος επωφελείται από τους υπάρχοντες εκπαιδευτικούς μηχανισμούς; Ποιων τα συμφέροντα εξυπηρετούν οι υπάρχουσες παιδαγωγικές πρακτικές; Ποια είναι η σχέση μεταξύ των παιδαγωγικών πρακτικών και της εκπαίδευσης ως διαδικασίας αναπαραγωγής του συστήματος της κυρίαρχης τάξης;
Ο McLaren υποστηρίζει ότι το έργο του συνεχίζει την παράδοση του μαρξιστικού ουμανισμού. Η φιγούρα του Τσε αναδύεται σε κάθε στιγμή του έργου του (βλ. Che Guevara, Paulo Freire, and the Pedagogy of Revolution, Rowman and Littlefield, 2000). Το έργο του ενσωματώνει τις αντιλήψεις του Γκράμσι και άλλων στοχαστών της παράδοσης του «Δυτικού Μαρξισμού», και, από την άλλη, στρέφεται στις κοινότητες των Λατινοαμερικανών και Αφροαμερικανών διανοουμένων, των φεμινιστριών, των φιλοσόφων και ακτιβιστών από όλο των κόσμο, οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικές θεωρητικές παραδόσεις, αλλά συμπορεύονται στον αγώνα για τον σοσιαλισμό.
Η έκδοση του πρώτου βιβλίου του Peter McLaren στα ελληνικά σίγουρα αποτελεί ένα εκδοτικό γεγονός, αφ’ ενός γιατί συμπληρώνει ένα σημαντικό κενό στην ελληνική εκπαιδευτική βιβλιογραφία και έρχεται να κοινοποιήσει το έργο του στον Έλληνα εκπαιδευτικό, αφ’ ετέρου μπορεί να συμβάλει στη διαμόρφωση εναλλακτικών προτάσεων από την πλευρά του κινήματος των εκπαιδευτικών που αμφισβητεί τον πυρήνα της καπιταλιστικής εκπαίδευσης και ταυτόχρονα να αναδείξει ότι «μια άλλη εκπαίδευση» και «μια άλλη κοινωνία» είναι εφικτές. Να αρθρώσει έναν προγραμματικό λόγο όπου η φωνή των φτωχών κοινωνικών στρωμάτων, των γυναικών, των ατόμων με ειδικές ανάγκες, των μεταναστών και γενικότερα των κοινωνικών μειονοτήτων θα πρέπει να έχει ισχυρή θέση όχι μόνο στην εκπαίδευση αλλά σε όλη την κοινωνία. Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί από όλους όσους αγωνίζονται για την κοινωνική χειραφέτηση.
(Το βιβλίο εκδίδεται στη σειρά "Ριζοσπαστική Θεωρία" με υπεύθυνο το Σπύρο Σακελλαρόπουλο, σε Επιστημονική Επιμέλεια Κώστα Σκορδούλη και μετάφραση Κώστα Θεριανού)
