Σωτήρης: Τι είναι το σχέδιο Αθηνά και που εντάσσεται;
Κώστας Σκορδούλης: Βρισκόμαστε σε μια αλλαγή πολιτικής, όσον αφορά την οργάνωση της
εκπαίδευσης, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και σε παγκόσμιο θα έλεγα, αλλά κυρίως σε
ευρωπαϊκό επίπεδο.
Την προηγούμενη περίοδο, η οποία τελείωσε πριν από δέκα χρόνια χοντρικά,
υπήρχε μια τάση για μαζικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Γιατί υπήρχε αυτή η τάση μαζικοποίησης της τριτοβάθμιας -και γενικότερα-
της εκπαίδευσης; Γιατί ήθελαν τεχνολογικά -και όχι- μόνο εγγράμματους πολίτες
οι οποίοι θα είχαν στοιχειώδης δεξιότητες και γνώσεις έτσι ώστε να μπορούν να
ανταποκριθούν στη μαζική παραγωγή τεχνολογικών προϊόντων. Σημειώνω ότι ο
καπιταλισμός ανανεώνεται μέσα από τις τεχνολογικές επαναστάσεις, οι
τεχνολογικές επαναστάσεις είναι η ατμομηχανή του καπιταλισμού. Για παράδειγμα,
παράγουν αυτοκίνητα τα οποία έχουν σύστημα πλοήγησης. Αυτό δεν έχει κανένα
νόημα αν αυτός που θα το αγοράσει δεν έχει την ικανότητα να το χειριστεί.
Άρα λες ότι αυτή η μαζικοποίησης αφορούσε και το επίπεδο της
κατανάλωσης, όχι μόνο της παραγωγής;
Ναι, στο επίπεδο του καταναλωτή. Το κύμα αυτό της μαζικοποίησης της
τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στόχευε σε αυτό. Αυξάνει τον πληθυσμό ο οποίος μπορεί
να χρησιμοποιήσει και άρα να αγοράσει τεχνολογικά εξειδικευμένα προϊόντα.
Αποκτάει δηλαδή συγκεκριμένες δεξιότητες, να χειριστεί υπολογιστές κλπ. Δεν
μπορείς να έχεις αγράμματους πολίτες και μετά να προσπαθήσεις να τους
πουλήσεις, πχ smart tv αν δεν ξέρει και δεν μπορεί να καταλάβει τι είναι και τη
διαφορά έχει από μια απλή τηλεόραση.
Και άρα λες ότι στόχευε κυρίως στην κατανάλωση;
Ναι, ήταν μαζική τριτοβάθμια εκπαίδευση τέτοιου είδους. Δεν συνοδευόταν
από ποιότητα. Δεν έχτιζε μεγάλα πανεπιστήμια αλλά απομονωμένα ΤΕΙ
διασκορπισμένα σε διάφορες πόλεις και χωριά. Υπήρχε και ένας δεύτερος στόχος,
πέρα από την ίδια την μαζικοποίηση, πίσω από αυτή την επιλογή: ένα από τα κύρια
χαρακτηριστικά του "επιχειρηματικού πανεπιστημίου" -όπως το
ονομάσαμε- ήταν η μεταφορά πόρων από το κέντρο στην περιφέρεια. Επειδή δεν
υπήρχαν μηχανισμοί της αγοράς και ανάπτυξη τέτοια που να μπορεί να εξασφαλίζει
αυτή τη μεταφορά, περάσαμε από τα στρατόπεδα που ήταν διεσπαρμένα παντού σε ΤΕΙ
διεσπαρμένα παντού. Με αυτόν τον τρόπο μετέφεραν πόρους, τεχνητά, από το κέντρο
στην περιφέρεια.
Αυτή η φάση τέλειωσε. Τώρα περάσαμε σε μια νέα φάση, στην φάσης της
κρίσης. Η κρίση δημιουργεί νέες ανάγκες. Πρώτα απ' όλα μια ανάγκη για
"μάζεμα" στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τόσο σε επίπεδο διδασκαλίας όσο
και σε επίπεδο έρευνας. Μια από τις ιδέες που έχουν ακουστεί είναι η δημιουργία
τριών-τεσσάρων μεγάλων ερευνητικών κέντρων στην Ευρώπη που θα είναι και τα μόνα
που θα χρηματοδοτούνται. Γιατί να χρηματοδοτεί, λένε, η Ευρωπαϊκή Ένωση μια
μικρή ομάδα πχ δέκα ατόμων που κάνει έρευνα στην βιοτεχνολογία στην Ελλάδα ενώ
υπάρχει ήδη ένα τεράστιο κέντρο μοριακής βιολογίας στην Χαϊδελβέργη που
βρίσκεται στην κορυφή της τεχνολογίας. Ποιος ο λόγος να έχει μικρές, μικρές
ομάδες σε διάφορα πανεπιστήμια για έρευνα αιχμής, πχ για τα υλικά. Αυτή η
επιλογή έχει ήδη επιπτώσεις. Έφτιαξαν πέντε τμήματα επιστήμης υλικών στην
Ελλάδα, τα οποία έμειναν έτσι: βάσεις γύρω στις 11.000 μονάδες για να μπεις,
φοιτητές που δεν έχουν να κάνουν τίποτα, καμιά επαγγελματική αποκατάσταση.
Σε εμάς εδώ στην Ελλάδα αυτή η αλλαγή έχει πάρει ιδιαίτερες διαστάσεις
γιατί έρχεται πακέτο με τα μνημόνια. Αυτό που θέλουν είναι να τα
"μαζέψουν" αυτά τα φαινόμενα.
Η κυβέρνηση προσπαθεί να παρουσιάσει το σχέδιο Αθηνά σαν πρόοδο.
Δεν έχει καμιά σχέση με αυτό. Αυτό που είχαμε ήταν ένα αστικό
πανεπιστήμιο. Και αυτό που έρχεται είναι, επίσης, ένα αστικό πανεπιστήμιο. Η
αστική τάξη αλλάζει την πολιτική της όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση, την
προσαρμόζει στις επιταγές της κρίσης.
Ένα όχημα για αυτήν την προσαρμογή, για αυτό το μάζεμα, είναι η
αξιολόγηση.
Το ίδιο ισχύει και για την ιδιωτικοποίηση. Η ιδιωτικοποίηση δεν αφορά
μόνο τα ίδια τα υπάρχοντα πανεπιστήμια: με έναν καινούργιο νόμο που βγήκε πριν
από ένα περίπου μήνα, πρόσβαση στην χρηματοδότηση από τα προγράμματα ΕΣΠΑ και
την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχουν μόνο τα πανεπιστήμια αλλά και τα κολέγια.
Ουσιαστικά παρακάμπτουν το άρθρο 16 του Συντάγματος για τον δημόσιο
χαρακτήρα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αυτό που δεν κατάφεραν να αλλάξει, λόγω
των καταλήψεων και των απεργιών, το 2007 η κυβέρνηση του Καραμανλή.
Ναι, ουσιαστικά παρακάμπτουν το άρθρο 16. Το σχέδιο Αθηνά είναι αυτή η
προσπάθεια μαζέματος σε πρώτη φάση και συρρίκνωσης στην συνέχεια της
τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Συρρίκνωση σημαίνει ότι θέλουμε ένα φτηνό εργατικό
δυναμικό στην Ελλάδα, δεν θέλουμε πανεπιστημιακά πτυχία. Αν το μνημόνιο είναι
έτσι όπως το έχουμε φανταστεί, δεν θέλει πολιτικούς μηχανικούς ή μηχανολόγους.
Θέλει εργαζόμενους των 500 Ευρώ.
Αυτό που ζούμε σήμερα είναι η lite version του σχεδίου Αθηνά. Η επίθεση
αφορά κυρίως τα ΤΕΙ. Από τα πανεπιστήμια είναι δυο, θνησιγενή από την
εγκατάλειψη, Στερεάς και Δυτικής Ελλάδας τα οποία στην ουσία καταργούνται.
Έχουν εκφραστεί σκέψεις και για το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, αλλά
υπάρχουν αντιδράσεις για "εθνικούς λόγους", λόγω της μειονότητας.
Αυτό δεν είναι το τέλος του σχεδίου Αθηνά. Έρχεται και δεύτερο και
τρίτο. Στον προϋπολογισμό της τριετίας η χρηματοδότηση για την τριτοβάθμια
εκπαίδευση βαίνει, σύμφωνα με τις επιταγές της Τρόικας, συνεχώς μειούμενη -οι
περικοπές είναι ραγδαίες.
Το "Αθηνά 1" έχει σχηματικά τρία σκέλη: Κλείσιμο πάρα πολλών
ΤΕΙ μέσα από "συγχωνεύσεις", κατάργηση των Πανεπιστημίων της Στερεάς
και της Δυτικής Ελλάδας (που υπήρχαν κατά βάση μόνο στα χαρτιά) και
ομοσπονδιοποίηση των άλλων Πανεπιστημίων της Αθήνας.
Για τους παλαιότερους πρέπει να θυμίσουμε ότι
"ομοσπονδιοποίηση" είχε προτείνει και ο Πουλαντζάς το 1976 με το
Αττικό Πανεπιστήμιο. Η επαναστατική αριστερά της εποχής το κόντραρε αλλά ο
ρεφορμισμός, το ΚΚΕ εσωτερικού, το είχε κάνει σημαία του. Τότε δεν υπήρχαν τα
σημερινά πανεπιστήμια, υπήρχε η Ανωτάτη Βιομηχανική Σχολή Πειραιώς, η ΑΣΟΕΕ
κλπ.
Ήταν μια γενικότερη πρόταση της αριστεράς της εποχής εκείνης, όχι μόνο
για τα πανεπιστήμια. Για όλα, την παραγωγή, τις συγκοινωνίες, η πρόταση ήταν να
υπάρχει ένας μεγάλος εθνικός, κρατικός φορέας...
Ναι. Τριάντα πέντε χρόνια μετά έρχεται να υλοποιήσει αυτά τα σχέδια το
μνημόνιο. Περνάμε από μια φάση όπου ακόμα και η οικοκυρική σχολή -γιατί το
Χαροκόπειο ήταν οικοκυρική σχολή- έγινε Πανεπιστήμιο με τέσσερις - πέντε σχολές
και τώρα, ξαφνικά, ξαναγίνονται αυτά σχολές και ομοσπονδιοποιούνται.
Στο ΕΚΠΑ στην ουσία δεν αλλάζει ακόμα σχεδόν τίποτα -πέρα από ότι
συγχωνεύει τα τμήματα ξένων γλωσσών. Φυσικά υπάρχει μεγάλη αντίδραση από τα
μέλη του ΔΕΠ για αυτές τις συγχωνεύσεις. Συγχωνεύσεις σημαίνουν κατ' αρχήν ότι
χρειαζόμαστε λιγότερο διοικητικό προσωπικό, σε πρώτη φάση. Άρα θα
"περισσέψουν". Έχουν γίνει ήδη οι πρώτες κρούσεις για να απολυθούν
διοικητικοί πανεπιστημίων από το καλοκαίρι. Σε δεύτερη λιγότερο διδακτικό
προσωπικό. Έχω την αίσθηση ότι, μέσα από τις συγχωνεύεις, μπορεί να ξυπνήσεις
ένα πρωί και η θέση σου να μην υπάρχει πια στο οργανόγραμμα.
Στα ΤΕΙ, ιδιαίτερα στην επαρχία, γίνεται χαμός. Ένα τμήμα από το ΤΕΙ
Λάρισας, για παράδειγμα, πηγαίνει σύμφωνα με το σχέδιο Αθηνά στην Λαμία. Αυτό
σημαίνει ότι δυο με τρεις χιλιάδες σπουδαστές θα πρέπει ξαφνικά να μετακομίσουν
στην Λαμία. Πάρα πολλοί από αυτούς είναι από την Λάρισα και μένουν στο σπίτι
τους. Αυτοί θα πρέπει τώρα να νοικιάσουν σπίτι...
Οι περισσότεροι δεν θα μπορούν να το κάνουν. Θα αναγκαστούν απλά να
εγκαταλείψουν τις σπουδές τους...
Θα σταματήσουν. Και δεν είναι μόνο οι φοιτητές. Είναι και το διοικητικό
προσωπικό. Λένε, τώρα, ότι δεν θα γίνει καμιά απόλυση. Αλλά δεν μπορείς να
πηγαίνεις Λάρισα Λαμία κάθε μέρα. Μεσολόγγι Πάτρα. Θεσσαλονίκη Σέρρες.
Εκτός από αυτό δεν μπορεί να υπάρξει πλήρης αντιστοίχιση ανάμεσα στις
σχολές. Μπορεί, για παράδειγμα, να έχεις κάνει πληροφορική και να πάρεις πτυχίο
management. Να
παρακολουθούσες μια σχολή “Διοίκησης και Πληροφορικής” και να βρεθείς σε μια
σχολή “Διοίκησης”. Κάπως έτσι είναι η εικόνα.
Πρόκειται για μια πλήρη διάλυση και υποβάθμιση, όχι ίσως για όλα αλλά
για πάρα πολλά από τα ΤΕΙ.
Τώρα βρισκόμαστε σε φάση διαβουλεύσεων. Υπάρχουν κατ' αρχήν ισχυρές
τοπικές πιέσεις. Υπάρχουν δυο ζητήματα. Όταν κάνεις έναν προγραμματισμό στην
ανωτάτη εκπαίδευση αυτός ο προγραμματισμός αυτός γίνεται με ακαδημαϊκά
κριτήρια. Τώρα, βέβαια, οι μεγάλες αντιδράσεις δεν έρχονται ακόμα από ακαδημαϊκή βάση αλλά στη βάση των
τοπικών κοινωνιών.
Να μείνουμε στις αντιδράσεις. Η ΠΟΣΔΕΠ είχε παίξει βασικό ρόλο στο
κίνημα που είχε ξεσπάσει στην ανώτατη εκπαίδευση ενάντια στην κατάργηση του
άρθρου 16. Εκείνη την εποχή η ΠΟΣΔΕΠ είχε ριζοσπαστική ηγεσία, η οποία στη
συνέχεια ξηλώθηκε. Στις τελευταίες εκλογές το Δίκτυο Πανεπιστημιακών είχε και
πάλι μια σημαντική επιτυχία.
Να ξεκαθαρίσουμε το Δίκτυο δεν είναι παράταξη ούτε της
εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς ούτε της ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Οι μισοί ή και παραπάνω είναι
μέλη ή οπαδοί του ΣΥΡΙΖΑ που διαφωνούν με την πολιτική της κεντρικής
“Συσπείρωσης”, της επίσημης παράταξης του ΣΥΡΙΖΑ.
Η ΠΟΣΔΕΠ είχε πράγματι μια αγωνιστική ηγεσία την περίοδο των
κινητοποιήσεων του 2006-2007. Τότε είχαμε μια κοινή παράταξη με τον ΣΥΡΙΖΑ. Οι
“κομματικοί” του ΣΥΝ αποφάσισαν τότε ότι δεν θέλουν τους “αριστεριστές”. Με
ελεγχόμενη σταυροδοσία ξήλωσαν την παλιά ηγεσία. Το Δίκτυο, μια άλλη παράταξη,
ήταν το προϊόν αυτής της ελεγχόμενης σταυροδοσίας: εμείς, οι “αριστεριστές”,
μαζί με το κομμάτι του ΣΥΡΙΖΑ που είχε πρόβλημα με αυτούς τους χειρισμούς
φτιάξαμε μια άλλη παράταξη. Στο προηγούμενο συνέδριο που έγινε το 2011 αυτή η
παράταξη πήγε πάρα πολύ καλά. Πήραμε τρεις έδρες στην Διοικούσα Επιτροπή και
μία στην Εκτελεστική Γραμματεία -δηλαδή 3 στις 33 και 1 στους 11.
Στο φετινό συνέδριο της ΠΟΣΔΕΠ υπήρχαν 233 αντιπρόσωποι. Υπήρχαν οι γνωστές
παρατάξεις, το Δίκτυο, η Συσπείρωση αλλά και ανεξάρτητα σχήματα, όπως η
“Συσπείρωση Πάτρας” που δεν αναφέρεται στην κεντρική Συσπείρωση του ΣΥΡΙΖΑ, το
Σχήμα Πανεπιστημιακών Δασκάλων στο Πολυτεχνείο, ένα σχήμα πολύ ευρύ που
συσπείρωσε δυνάμεις από την ΑΝΤΑΡΣΥΑ, τον ΣΥΡΙΖΑ και τους ανένταχτους
αριστερούς, ένα αντίστοιχο σχήμα στην ΦΜΣ ή στην Φιλοσοφική. Είχαμε πολλές
αριστερές παρατάξεις που δεν κατέβηκαν ούτε σαν Δίκτυο ούτε σαν Συσπείρωση αλλά
σαν κάτι το ενδιάμεσο. Αυτή ήταν μια μεγάλη πίεση που ωθούσε για ένα κοινό
ψηφοδέλτιο στο Συνέδριο Δικτύου, Συσπείρωσης και των ανεξάρτητων αριστερών
σχημάτων. Το αποτέλεσμα ήταν 70 ψήφοι. Να σημειώσω ότι δεν καταφέραμε ούτε
εμείς, ούτε ο ΣΥΡΙΖΑ να κατεβάσουμε ψηφοδέλτιο στη Νομική, για τεχνικούς λόγους
-πράγμα που σημαίνει ότι θα μπορούσαμε να είχαμε ακόμα καλύτερα αποτελέσματα.
Αυτοί οι 70 ψήφοι μεταφράζονται σε 10 έδρες στις 33 στην Διοικούσα Επιτροπή και
3 έδρες στις 11 στην Εκτελεστική Γραμματεία, δηλαδή το κοινό αυτό ψηφοδέλτιο
αναδείχτηκε σε πρώτη δύναμη μέσα στην ΠΟΣΔΕΠ. Μόλις ανακοινώθηκε το αποτέλεσμα
ξετυλίχτηκε το ιστορικό πανό μέσα στην αίθουσα του άρθρου 16.
Δεύτερη παράταξη αναδείχτηκε η Παράταξη των Γιατρών που
κατέβηκε σε συνεργασία με μια κίνηση, ένα μπλοκ, που είχε ξεκινήσει στο
ΑΠΘ ενάντια στην Πρυτανεία, την οποία κατηγορούσε ότι είχε ανεχθεί τις
καταλήψεις, τους εργολαβικούς, τα σκουπίδια και διάφορα άλλα τέτοια. Αυτοί
πήραν 55 ψήφους στο συνέδριο. Οι παρατάξεις και του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ είχαν πτώση.
Υπάρχουν κάποιοι που εναντιώνονται μεν στο σχέδιο Αθηνά αλλά ταυτόχρονα
λένε ότι η εκπαίδευση χρειάζεται “νοικοκύρεμα”. Η κριτική τους στα σχέδια της
κυβέρνησης δεν είναι στην ίδια την ουσία αλλά στον τρόπο με τον οποίο πάει να
εφαρμοστεί -πχ κατηγορούν την κυβέρνηση ότι αποφασίζει τις συγχωνεύσεις με βάση
τα μικροκομματικά οφέλη των στελεχών της Νέας Δημοκρατίας. Ή απλά λένε ότι το
σχέδιο είναι “πρόχειρο” -ενώ θα χρειαζόταν μεγαλύτερη σύνδεση ανάμεσα στις
ανάγκες τις παραγωγής και την ανώτατη εκπαίδευση.
Πρώτα απ' όλα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν είμαστε ούτε με το
πριν, με το επιχειρηματικό πανεπιστήμιο, ούτε με αυτό που προσπαθούν να κάνουν
τώρα. Υπάρχει όμως ένα θέμα στρατηγικής το οποίο έχουμε θίξει πάρα πολλές
φορές. Επειδή η σημερινή μορφή πανεπιστημίου δέχεται μια επίθεση, πάει να
μεταλλαχθεί σε κάτι άλλο, εμείς υπερασπιζόμαστε αυτή τη μορφή, παρόλο που δεν
μας αντιπροσωπεύει. Το 1982-83 όταν εφαρμόστηκε ο Νόμος Πλαίσιο του ΠΑΣΟΚ εμείς
οι ίδιοι είμαστε αυτοί που κάναμε καταλήψεις, γενικές συνελεύσεις, που λέγαμε
“όχι στη συνδιαχείριση” και τώρα τριάντα χρόνια μετά αντιστεκόμαστε στην
αλλαγή, λέγοντας ότι υπερασπιζόμαστε το δημόσιο, δημοκρατικό, δωρεάν
πανεπιστήμιο - παρόλο που αυτό το πανεπιστήμιο που υπάρχει δεν είναι στην
πραγματικότητα ούτε δημόσιο, ούτε δημοκρατικό, ούτε δωρεάν.
Τι πανεπιστήμιο θέλουμε; Μέσα στην αριστερά υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση
από παλιά. Είμαστε υπέρ ενός πανεπιστημίου που θεωρεί τη γνώση αυταξία και άρα
η γνώση για τη γνώση, η τέχνη για την τέχνη και η επιστήμη για την επιστήμη ή
είμαστε υπέρ ενός πανεπιστημίου που εξυπηρετεί τις λαϊκές ανάγκες, αυτό που
ονομαζόταν Science
for the People. Είναι το
ντιμπείτ μεταξύ του Καρλ Πολάνι και του Τζον Μπέρναλ που δίχασε την αριστερά στην δεκαετία του 1950 και του 1960.
Αυτή είναι σίγουρα μια ενδιαφέρουσα συζήτηση. Αλλά σίγουρα δεν είμαστε
με το πανεπιστήμιο του κέρδους...
Είμαστε ασφαλώς ενάντια σε ένα πανεπιστήμιο υποταγμένο στις ανάγκες του
κεφαλαίου και του κέρδους. Παρόλα αυτά αυτή η συζήτηση έχει σημασία. Χωρίς αυτή
τη συζήτηση ο λόγος της αριστεράς περιορίζεται στο να λέει τι δεν θέλει -όχι τι
θέλει. Λέμε πχ ότι δεν θέλουμε την συρρίκνωση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης,
γιατί θα χαθούν θέσεις εργασίας, οι τοπικές κοινωνίες θα στενάξουν κλπ που
είναι το στοιχειώδες. Αλλά μένουμε στα μισά του δρόμου. Τα συνέδρια της
Κριτικής Εκπαίδευσης που κάναμε το καλοκαίρι ήταν μια προσπάθεια να απαντήσουμε
σε αυτά τα ερωτήματα, να πούμε τι εκπαίδευση θέλουμε. Θέλουμε μια εκπαίδευση
που θα είναι πλουραλιστική, δημοκρατική, να ακούγονται οι φωνές όλων, να
υπάρχουν αναλυτικά προγράμματα στα οποία θα έχουν χώρο και οι γυναίκες, που δεν
θα περιθωριοποιεί αλλά να “περιέχει”, να μην διώχνει τα παιδιά από το σχολείο
κλπ. Στην ουσία η αλλαγή θα πρέπει να είναι στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης, σε
όλες τις βαθμίδες. Και αυτό προσπαθούμε να κάνουμε τώρα μέσα από αυτό κίνημα
της “Κριτικής Εκπαίδευσης”.
